Otyłość chorobą cywilizacyjną XXI wieku

Otyłość jest uważana za chorobę cywilizacyjną XXI wieku. Z roku na rok na nadwagę lub otyłość cierpi coraz więcej osób. Według danych WHO liczba osób otyłych od roku 1980 do 2014 wzrosła ponad dwukrotnie. W 2014 roku 39% światowej populacji osób dorosłych powyżej 18 roku życia miało nadwagę, a 13% z nich cierpiało na otyłość ¹.

Otyłość i nadwaga nie dotyka jednak tylko ludzi dorosłych. W 2014 roku na świecie  stwierdzono otyłość lub nadwagę aż u 41 milionów dzieci poniżej piątego roku życia. Powyższe dane pokazują jak poważnym problemem współczesnego świata jest nadmierna masa ciała ¹.

Funkcje tkanki tłuszczowej i choroby związane z otyłością

Zgodnie z definicją otyłość charakteryzuje się wzrostem masy ciała poprzez zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej (powyżej 25% u mężczyzn, u kobiet powyżej 30% masy ciała) spowodowanym hipertrofią lub/i hiperplazją adipocytów ³.

Tkanka tłuszczowa nie jest biernym narządem, pełni ważne funkcje jako gruczoł dokrewny. Adipocyty, czyli komórki tłuszczowe, posiadają liczne receptory, dzięki czemu aktywnie uczestniczą w autoregulacji hormonalnej ustroju. Adipocyty syntetyzują i uwalniają (w odpowiedzi na bodźce) biologicznie aktywne związki zwane adipokinami o różnorodnym wpływie na organizm. Zatem tkanka tłuszczowa jest największym wewnątrzwydzielniczym narządem człowieka ⁴.

Nadmiar tkanki tłuszczowej jest nie tylko problemem estetycznym. Osoby cierpiące na otyłość są bardziej narażone na cukrzycę typu II, choroby związane z układem krążenia, udar mózgu, zaburzenia oddychania czy mięśniowo szkieletowe oraz wiele innych ³. W trakcie wieloletnich badań wykazano, że otyłość jest niezależnym czynnikiem ryzyka choroby niedokrwiennej serca (ChNS), a prawie 80% pacjentów z otyłością umiera w wyniku ChNS ⁶.

Osoby z otyłością żyją krócej od osób z prawidłową masą ciała. Główną przyczyną zwiększonej umieralności tej grupy osób są choroby związane z układem sercowo-naczyniowym. U mężczyzn ze skrajną otyłością ryzyko przedwczesnej śmierci jest nawet 12-krotnie wyższe niż u mężczyzn w tym samym wieku o prawidłowej masie ciała ⁷. Nadmierna masa ciała sprzyja rozwojowi choroby wieńcowej, nadciśnienia tętniczego czy niewydolności serca ³.

Warto zwrócić uwagę, że nie tylko ilość tkanki tłuszczowej w organizmie ma znaczenie, ale także jej lokalizacja istotnie wpływa na podatność na choroby związane z otyłością. Wyróżnia się dwa typy otyłości:

• brzuszną
• pośladkowo-udową.

Otyłość brzuszna jest szczególnie groźna dla zdrowia. Według badań istnieje liniowa zależność pomiędzy nią a występowaniem cukrzycy oraz chorób układu sercowo-naczyniowego niezależnie od wskaźnika BMI. Płeć oraz pochodzenie nie wpływają na tę zależność ⁷.

Przyczyny otyłości

Istnieje wiele czynników prowadzących do wystąpienia otyłości. Jest ona zwykle skutkiem braku aktywności fizycznej oraz spożywania niezdrowej, wysokokalorycznej i przetworzonej żywności. Najwięcej otyłych osób jest w Stanach Zjednoczonych (35% dorosłej populacji). Częstość występowania otyłości w Europie Wschodniej, wschodniej części Morza Śródziemnego, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Włoszech jest niższa niż w USA, ale i ona stale się zwiększa. Natomiast w większej części Afryki, Japonii i Chinach otyłość nie jest tak powszechna. W Chinach zaledwie 7,3% dorosłych cierpni na otyłość, a w Japonii to jedynie 3,5% ¹⁰. Jednak i w tych krajach sytuacja się niekorzystnie zmienia przez rozpowszechnianie żywności typu fast food oraz ogólną zmianę nawyków żywieniowych i trybu życia ³.

Na rozwój otyłości wpływ ma nie tylko to, co jemy. Czynniki genetyczne oraz stan hormonalny organizmu również odgrywają znaczącą rolę w patogenezie otyłości. Genetyczne uwarunkowania otyłości są bardzo złożone. Wykryto bardzo wiele genów, które mogą mieć związek z otyłością ³. Niektóre polimorfizmy mogą sprzyjać przybieraniu na masie ciała, inne natomiast zapobiegają gromadzeniu nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej. Mutacje w genach mogą dotyczyć genów związanych z dojrzewaniem adipocytów, przemianą materii oraz wpływających na regulację spożywania pokarmu ¹³. Skłonność do otyłości i nadwagi jest dziedziczona, ale jej dziedziczenie ma charakter poligenowy ¹⁴.

Choroba cywilizacyjna, jaką jest otyłość staje się problemem, dotykającym coraz większą grupę ludzi na całym świecie. Jednakże coraz szybszy tryb życia, prowadzący do niekorzystnych zmian w nawykach żywieniowych,  nie sprzyja zmianie tych tendencji.

Artykuł napisany we współpracy z Pauliną Wierkiewicz.